Waarom inzetten op gezonde en toegankelijke schoollunches?
Minstens één gezonde maaltijd per schooldag. Dat is één van de doelstellingen van de Europese Kindgarantie. Kinderen en jongeren brengen immers een aanzienlijk deel van hun tijd door op school. Het is dan ook een uitdaging én een uitgelezen kans om te zorgen voor kwalitatieve, gezonde en milieuverantwoorde voeding op school en in de schoolomgeving.
Ongezond eetpatroon bij leerlingen én voedselonzekerheid.
Er is nog werk aan de voedingsgewoonten van Vlaamse kinderen en jongeren. Zo blijkt uit de Voedselconsumptiepeiling (2014) dat ze te veel gesuikerde frisdranken drinken, en te weinig groenten en fruit eten. Er worden in Vlaanderen al heel wat inspanningen geleverd om gezonde en milieuverantwoorde voeding op school toegankelijk te maken voor alle leerlingen. Toch is er nog ruimte voor verbetering wat betreft de schoolmaaltijden, zoals blijkt uit de cijfers van zowel de Preventiepeiling (2023) als het onderzoek naar de samenstelling van de brooddozen bij leerlingen in de Vlaamse basisscholen (2023).
Daarnaast leven er ook heel wat Vlaamse leerlingen in voedselonzekerheid. Ze hebben niet op elk moment toegang tot gezonde en veilige voeding. Uit cijfers van Kind en Gezin (2011-2015) blijkt dat kinderen die geboren worden of opgroeien in kansarmoede op alle leeftijden meer kans op overgewicht hebben.
Al verschillende Vlaamse en Europese initiatieven
We zien in Vlaanderen tal van initiatieven die de toegankelijkheid van schoolmaaltijden willen vergroten, specifiek voor de leerlingen in een maatschappelijk kwetsbare situatie, zoals Brooddoosnodig, Superfood voor Jonge Helden of Smakelijke School.
Niet alleen in Vlaanderen bestaan er programma’s rond toegankelijke schoolmaaltijden. Uit een literatuuroverzicht van de Europese Commissie (EC, 2021) blijkt dat verschillende Europese landen een nationaal programma hebben voor schoolmaaltijden. Zo bieden Zweden en Finland gratis schoolmaaltijden aan aan alle kinderen en jongeren, ongeacht het gezinsinkomen. Andere landen, zoals Frankrijk, voorzien schoolmaaltijden voor alle leerlingen, maar ouders betalen een prijs op basis van hun inkomen. Ten slotte zijn er verschillende Europese landen met kortlopende en/of regionale interventies rond toegankelijke schoolmaaltijden, zoals België en Nederland.
Waarom kiezen voor gezonde, milieuverantwoorde en toegankelijke schoolmaaltijden?
Een gezond en toegankelijk voedingsaanbod op school kan bijdragen aan het behalen van diverse doelstellingen. Uit de analyse van de Europese Commissie van het schoolvoedingsbeleid in Europese landen komen zes doelstellingen het meest naar voor (EC, 2021).
Gezondheidswinst
Een gezond en milieuverantwoord voedingsaanbod op school, kan een onmiddellijke impact creëren op het voedingspatroon van de leerlingen. Gezonde voeding zorgt voor een optimale ontwikkeling. Kinderen die gezond eten, hebben een gezonder gewicht en een betere weerstand. De voordelen zijn ook zichtbaar op mentaal vlak: ze zijn beter gezind, voelen zich beter in hun vel en slapen beter.
Voor leerlingen die in voedselonzekerheid leven, is er mogelijks nog een extra gezondheidsvoordeel omdat ze op deze manier voldoende eten en minder nadelige effecten van mogelijke ondervoeding ondervinden.
Sociale winsten
Eten is een sociale aangelegenheid. Samen een maaltijd delen kan het leggen van informele contacten vergemakkelijken. Bovendien kan het in groep eten van eenzelfde maaltijd voor meer gelijkwaardigheid zorgen. Want de mogelijke verschillen tussen de brooddozen verdwijnen.
Verbetering onderwijsresultaten
Leren op een lege maag is moeilijk. Om je te concentreren, heb je immers energie nodig. Uit studies naar de effecten van schoolmaaltijdenprogramma’s op de onderwijsresultaten van kinderen en jongeren blijkt dat deze bijdragen aan een verhoogde concentratie, een groter leervermogen en betere schoolprestaties.
Bestrijden voedselonzekerheid
Uit een onderzoek van de Universiteit Gent en het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw in 2023 blijkt dat 9% van de leerlingen in het basisonderwijs in voedselonzekerheid leeft. Dat wil zeggen dat ze niet op elk moment toegang hebben tot voldoende, gezonde en veilige voeding. Voor deze leerlingen kan de maaltijd op school mogelijks de enige toegang zijn tot een gezonde en milieuverantwoorde maaltijd.
Een voedingsaanbod op school is echter geen oplossing voor kansarmoede. Kinderarmoede en voedselongelijkheid bestrijden, vraagt ook om een structurele aanpak op verschillende domeinen.
Goed voor het milieu
Schoolmaaltijdenprogramma’s hebben de mogelijkheid om een milieuverantwoord voedingspatroon te promoten. Door als school hier bewuste keuzes in te maken, kan je ervoor zorgen dat het aantal voedselkilometers daalt en de hoeveelheid voedselverspilling vermindert.
Educatie
De schoolmaaltijd kan een uitgelezen moment zijn om leerlingen op een meer informele manier en al doende te laten bijleren over gezonde voeding. Bovendien blijkt uit onderzoek dat de gezondheidswinsten van interventies met een voedingsaanbod vergroten wanneer men er ook educatie aan koppelt.
Het verkleinen van de gezondheidsongelijkheid kan één van de redenen zijn om te kiezen voor een interventie rond toegankelijke schoolmaaltijden.
In de kijker: effecten van schoolmaaltijdenprojecten
Gezonde Basisschool van de Toekomst (Maastricht)
In het onderzoeksproject de ‘Gezonde Basisschool van de Toekomst’ vergeleek de Universiteit Maastricht vier jaar lang ruim 2.200 kinderen van vier projectscholen en vier reguliere scholen. Twee projectscholen boden gezonde broodlunches en tussendoortjes aan en lieten de kinderen minimaal een half uur per dag intensief sporten. Op twee andere projectscholen kregen de leerlingen alleen extra beweging. Op de vier overige scholen – controlescholen – veranderde niets.
De onderzoekers zagen dat de BMI en buikomvang bij kinderen op een projectschool na vier jaar veel beter was dan die van de kinderen op controlescholen. Het effect was ook groter bij de scholen die zowel inzetten op voeding als op beweging. De impact op het gewicht was vergelijkbaar bij kinderen uit kansarme en kansrijke gezinnen. Het initiële verschil in gewicht bleef wel bestaan. De interventie verkleint de kloof dus niet, maar zorgt ook niet voor grotere verschillen.
Meer weten? Lees hier verder.
LEkker(s) Op School (Gent)
Twee schooljaren lang experimenteerde Stad Gent in acht kleuterscholen met verschillende formules van voedingsaanbod. Op twee scholen gaf men alle kleuters een gratis warm middagmaal. Op drie scholen gaf men selectief een korting of gratis middagmaal aan leerlingen in een maatschappelijk kwetsbare situatie. In vier andere scholen werd er geëxperimenteerd met tienuurtjes en/of aanvullingen op de brooddoos, bijvoorbeeld soep of een saladebuffet.
De onderzoekers concludeerden dat een voedingsaanbod op school een positieve impact had op verschillende factoren, zoals bijvoorbeeld het eetpatroon van kleuters en hun aanwezigheden op school. De positieve impact was het grootst wanneer alle leerlingen een gratis maaltijd of aanvulling op de eigen brooddoos ontvingen. Effecten waren kleiner wanneer een maaltijd enkel werd gegeven aan leerlingen in een maatschappelijk kwetsbare situatie.
Meer weten? Lees hier verder.
Universeel gratis schoolmaaltijden, Zweden.
“There is no such thing as a free lunch” wordt er wel eens gezegd. Behalve in Zweden, waar de overheid al sinds 1947 de schoolmaaltijden voor alle leerlingen subsidieert. Sinds begin jaren negentig is deze schoolmaaltijd ook effectief een recht. Het maakt dus deel uit van de Zweedse verzorgingsstaat. Omwille van de lange looptijd van het schoolmaaltijdenprogramma, konden onderzoekers de langetermijneffecten bekijken. Wat bleek? Schoolmaaltijden hadden een positief effect op het aantal scholingsjaren en zorgden voor een hogere doorstroom naar de universiteit. Daarnaast vonden zij ook een inkomensstijging van 3%. Bij kinderen uit ‘arme huishoudens’ liep dit op tot 6%. Schoolmaaltijden verkleinden dus ook de gezondheidsongelijkheid.