Suikertaks en andere prijsstrategieën

Gezondheidstaks: wat en waarom?

‘In de jaren vijftig besteedden we zo’n 30 procent van ons inkomen aan voedsel, nu is dat nog maar 13 procent. Tegelijkertijd geven we miljarden euro’s méér uit aan gezondheidszorg en sociale zekerheid als gevolg van onze ongezonde levensstijl’, berekende Olivier De Schutter, voormalig VN rapporteur rond voeding.

Hij stelt in de Volkskrant dat we af moeten van onze verslaving aan goedkoop en ongezond voedsel: De prijs van ons eten in de supermarkt is volgens hem misleidend, omdat die vaak niet incalculeert wat het effect is op de leefomgeving en onze gezondheid. Uiteindelijk betalen we die prijs alsnog via de belasting. “Het zou veel efficiënter zijn als de prijs in de supermarkt niet langer zou liegen.”, aldus De Schutter.  Een duidelijk pleidooi voor productprijzen die rekening houden met mogelijke gezondheidskosten van die producten op de langere termijn. Een suikertaks kan hier soelaas bieden.

Bewezen effectief

Ook voedingsexperten prof. Martijn Katan en prof. Jaap Seidell (Vrije Universiteit Amsterdam) pleiten vóór een belasting op suikerhoudende dranken. Het is volgens hen een bewezen effectieve strategie in de strijd tegen obesitas. In de krant NRC omschreef Katan obesitas als een politiek probleem, geen voedingswetenschappelijk probleem. De oplossing, aldus Katan, ligt in “fietsen bevorderen, geen vergunning geven voor een Dunkin’ Donutswinkel, frisdrankautomaten verbannen uit scholen (…) én een belasting op frisdrank.”

Economische logica

Een frisdranktaks is perfect logisch, zeker vanuit economisch standpunt, beklemtoont gezondheidseconome Rachel Griffith. Hij brengt toekomstige kosten, verbonden met de consumptie van suikerrijke producten, mee in rekening. Wie vandaag veel junkfood eet, doet dat goedkoop, maar dreigt daar later een dure ziekenhuisrekening voor te moeten betalen. Op het moment van aankoop houden we daar (te) weinig rekening mee. Een taks kan de consument extra bewust maken van dat gevaar. Dan moet voor de consument wel duidelijk zijn waarom product x of y duurder geworden is. Goede kadering van een taks is m.a.w. belangrijk.

Strategie tegen obesitas

Ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is gewonnen voor een frisdrank-, suiker- en in het ideale scenario brede gezondheidstaks. Gezondheidstaksen kunnen volgens de WHO een strategische sleutelrol spelen in de strijd tegen welvaartsziekten die wortelen in ongezonde voedingskeuzes. En, belangrijk voor beleidsmakers: het is zeer waarschijnlijk dat een frisdrank- of ruimere gezondheidstaks zichzelf ruimschoots terugbetaalt. In extra gezonde levensjaren voor de burger, én maatschappelijk dankzij uitgespaarde medische kosten.

Minstens 20%

Wetenschappers ijveren voor een taks van 20% of meer. Een belasting aan dat percentage vermindert de consumptie van belaste producten meer dan evenredig. Om grensshoppen te vermijden, geldt een taks bovendien best in een zo groot mogelijk gebied. Een taks op EU-niveau biedt in die zin de beste garantie op succes. Zeker nu Belgen steeds vaker hun inkopen in de buurlanden doen (jaarcijfers Fevia).

Toch hoeft onze federale overheid niet te wachten op Europa. In Amerikaanse steden zoals Berkeley en Philadelphia bleek een frisdranktaks prima te werken, ook al geldt die in een klein gebied. Bovendien kan men, zoals in het Verenigd Koninkrijk, kiezen voor een graduele productietaks. Die voelen consumenten niet per se in hun portemonnee, wat ook de motivatie tot grensshoppen kan verminderen.

Willen beleidsmakers een taks met maximale gezondheidsvoordelen? Dan focussen ze best op een zo breed mogelijke groep van (ongezonde) voedingsmiddelen. Suiker alleen in dranken duurder maken, voedt immers het risico dat producenten hun focus verleggen naar andere suikerrijke voedingsmiddelen of vetrijke producten. Hetzelfde substitutierisico speelt ook bij consumenten. Als de prijs van één productgroep, bijvoorbeeld frisdranken, stijgt in de winkel, grijpen ze misschien naar ongezonde alternatieven die niet extra belast worden.

Algemene gezondheidstaks? 

Om substitutiegedrag te vermijden pleit de WHO voor een algemene gezondheidstaks, op basis van een ‘nutrient profile model’. In zo’n model scoort men alle voedingsmiddelen op (on)gezondheid. Die score kan bepalen of en in welke mate een product extra belast wordt. Eén toepassing van zo’n score is de Franse Nutri-Score, waarbij voedingsproducten een kleurenlabel krijgen op basis van hun gezondheidsscore. Het Vlaams Instituut Gezond Leven schreef dit advies over het gebruik van voedingslabels. 
Op langere termijn pleit het Vlaams Instituut Gezond Leven voor een breed geldende, algemene gezondheidstaks. Een ‘nutrient profile model’ zoals Nutri-Score is daarvoor een goede, wetenschappelijke basis. 

Hongarije

Hongarije bewijst dat zo’n bredere gezondheidstaks mogelijk is. Het land dankt er positieve, blijvende gezondheidsresultaten aan. Mensen consumeren bijv. minder (voorverpakte) gesuikerde en overdadig zoute producten. Bovendien oogstte de taks ook enkele onbedoelde resultaten zoals toegenomen kennis over gezonde voeding en toegenomen kookvaardigheden. Tot slot had de Hongaarse taks verhoudingsgewijs méér effect bij lager opgeleide groepen.

Eerst frisdranktaks

Recent Brits onderzoek bevestigt het potentieel van een frisdranktaks, voornamelijk bij jongeren. Rachel Griffith stelde vast dat jongeren (13-21jaar) de grootste suikerverbruikers zijn én dat ze de meeste van die toegevoegde suikers uit frisdranken halen. Het goede nieuws is dat jongeren ook zeer gevoelig zijn voor een taks op suikerrijke dranken. Bij zo’n taks daalt hun suikerverbruik 80% meer dan het verbruik van de gemiddelde consument.  

Ook de WHO beschouwt suikerrijke dranken als ideale eerste target voor een heffing. Het zijn immers producten met een hoge prijselasticiteit, wat betekent dat prijsveranderingen relatief snel de consumptie beïnvloeden. 

Effect op kwetsbare groepen?

Tegenstanders van een taks op ongezonde voeding gebruiken vaak het argument dat een taks regressief is en de meest kwetsbaren het hardst treft in hun portemonnee. Maar er is ook een andere interpretatie mogelijk. Als een voedingstaks financieel zwaarder doorweegt, zal die vermoedelijk ook een groter effect hebben op het gedrag.

Armoedetoets

Wanneer een frisdranktaks wordt ingevoerd, is het volgens het Vlaams Instituut Gezond Leven belangrijk om op regelmatige basis een zogenaamde armoedetoets uit te voeren, zoals gedefinieerd in het Actieplan Armoedebestrijding van de Vlaamse Regering. Op die manier kan men nagaan of de taks minstens evenveel effect heeft bij de lagere inkomensgroepen in vergelijking met de algemene bevolking.

Ongezond duurder of gezond goedkoper maken?

Volgens het Vlaams Instituut Gezond Leven is het invoeren van een taks op ‘ongezonde’ voeding enkel zinvol als de opbrengsten ervan ingezet worden voor een preventief gezondheidsbeleid, bijvoorbeeld door gezonde voeding goedkoper en toegankelijker te maken en sensibiliseringscampagnes op te zetten. Dit blijkt in de praktijk niet altijd vanzelfsprekend te zijn.

Toch blijven wij bepleiten dat een taks op ongezonde voeding hand in hand gaat met het goedkoper maken van gezonde voeding. Obesitas en alle welvaartsziekten die daaruit voortvloeien ernstig nemen, betekent vandaag investeren in een én-én-verhaal. Op termijn betaalt die investering zichzelf ruimschoots terug.

Belgische suikertaks 2015 onvoldoende

De versnipperde bevoegdheden binnen ons land bemoeilijken de zaak: het laten doorstromen van de inkomsten van de gezondheidstaks op federaal niveau naar preventieve gezondheid op Vlaams niveau is geen evidentie.

In 2015 voerde België al een ‘suikertaks’ in. Die belasting lag echter veel te laag om een positief gezondheidsverschil te kunnen maken. Het ging over 3 eurocent per liter suikerhoudende drank.