Buitengewoon geluk in een buitengewone klas

Wat is het doel van jullie project?

Eline: “We hebben al heel wat materialen om te werken rond geluk in de klas, maar dat aanbod is niet altijd aangepast aan de leerlingen in het bijzonder onderwijs. Zij vallen hierdoor soms uit de boot en dat is uiteraard niet de bedoeling. Zeker niet omdat er bij deze groep wel wat problemen rond mentaal welbevinden zijn.”

Zoals?

Eline: “Sommige jongeren hebben emotionele en gedragsproblemen waardoor ze een kort lontje hebben, andere zitten op het spectrum van ASS en hebben extra veel nood aan rust, structuur en duidelijkheid. Als dat er niet is, weegt dat zwaar op hun mentaal welbevinden. Er zijn ook jongeren die cognitief zwakker zijn, waardoor ze soms niet op eenzelfde niveau kunnen meebabbelen met hun leeftijdsgenoten, wat kan zorgen voor sociale uitsluiting. De problematieken op vlak van mentaal welbevinden zijn dus héél divers, net zoals de jongeren in het buitengewoon onderwijs.”

Zijn er hier ook concrete cijfers over?

Eline: “Nee, niemand bevraagt deze doelgroep over mentaal welbevinden. Er is alleen een recente HBSC-studie die aantoont dat het niet goed gaat met het mentaal welbevinden van jongeren in het algemeen. Maar uit de ondersteuningsvragen die we krijgen, merken we dat het BUSO wel rond dit thema wil werken, maar niet de juiste handvaten heeft.”

Gezond Leven heeft al een mooi aanbod rond Geluk in de Klas voor het lager en het secundair onderwijs. Volstaat dat niet?

Eline: “Nee, want die materialen richten zich niet op de specifieke noden van het BUSO. Het aanbod voor het lager onderwijs kan soms wel worden gebruikt, indien het verstandelijke niveau van de BUSO-leerlingen gelijkaardig is. Maar die spelletjes passen dan weer niet altijd in de leefwereld van tieners.”

Waarom kozen jullie voor co-creatie?

Eline: “Geluk in de Klas werd in coronatijd ontwikkeld. Het moest allemaal snel gaan, er was geen tijd om de doelgroep te horen of om af te toetsen met leerkrachten en leerlingen. We merkten toen ook hoe superdivers het BUSO is. De klassen zijn anders samengesteld, er is veel aandacht voor individuele zorgnoden, ... Kortom: we wisten niet goed hoe het daar precies aan toe ging. Daarom willen we die schoolcontext nu beter leren kennen. En hen mee laten nadenken over oplossingen.”

Naar welke ideeën of informatie van de leerlingen zijn jullie op zoek?

Léa: ”Enerzijds zijn er de noden rond mentaal welbevinden: wat hebben leerlingen nodig om zich goed te voelen op school? En daarnaast zoeken we concrete oplossingen, waar de school dan ook verder mee aan de slag gaat. Misschien willen de leerlingen bijvoorbeeld wel een afdak op de speelplaats zodat ze ook naar buiten kunnen als het regent. Leerlingen vinden die inspraak superbelangrijk. Co-creatie kan een manier zijn om hen die inspraak te geven.”

Hoe pak je zo'n co-creatiesessie praktisch aan?

Eline: “We startten met een geluksquiz op basis van de bouwblokken van de geluksdriehoek. De leerlingen vulden die individueel in en ontdekten zo in welk bouwblok ze een echte krak zijn. Vervolgens dachten ze samen met andere kraks na over wat hen helpt om daar zo goed in te zijn. Bij het bouwblok ‘jezelf kunnen zijn’ was dat bijvoorbeeld nieuwe dingen uitproberen, op je bek durven gaan en daaruit leren wat je leuk vindt of niet. Tenslotte mochten ze brainstormen over hun droomschool en daarbij waren de gekste ideeën welkom.

Ook die gele helikopters om hen naar school te brengen zodat ze minder lang onderweg zijn. (lacht) De wilde brainstorm werd afgerond met een brief aan de directeur met daarin de voorstellen van acties waardoor ze zich beter in hun vel zouden voelen. Zoals bijvoorbeeld een basketring op de speelplaats of een andere invulling van de pauzes. Zo verzamelden wij niet alleen onze informatie, maar haalde de school er ook iets uit en werd de co-creatie ook voor hen relevant.”

Welke werkvormen gebruiken jullie tijdens de sessies?

Léa: “Brainstorms, clusteren, … maar ook rondlopen via een world café. Dat is een werkvorm waarbij 1 lid van elke groep aan een tafel blijft en de andere groepsleden steeds doorschuiven van de ene tafel naar de andere. Op elke tafel ligt een stelling of vraag waarop ze een antwoord kunnen formuleren. Door de groep telkens te laten doorschuiven, kan ieders mening verzameld worden, maar wel laagdrempelig in kleine groepjes. In de komende sessies gaan we verkennen of we via artificiële intelligentie (AI image generator) de ideeën van de leerlingen (‘Wat is mijn droomschool?’) visueel kunnen vormgeven. Sclera pictogrammen zullen de minder talige leerlingen helpen om mee te brainstormen. Het experimenteren met werkvormen hoort echt bij co-creatie.”

Hoe bepaal je welke werkvormen je gebruikt?

Eline: “Het helpt dat ik bij een jeugdbeweging ben geweest en vormingen heb gegeven voor jeugdwerk. Daardoor had ik sowieso een aantal werkvormen in mijn achterhoofd.”
Léa: “Na elke sessie stonden we stil bij wat goed/minder goed verliep en vroegen we aan de leerlingen welke tips zij voor ons hadden.”
Eline: “Je moet dat een beetje aanvoelen. We hadden bijvoorbeeld twee groepen na elkaar: de ene was heel actief en iedereen had veel te vertellen, terwijl de andere klas erg passief was en weinig input leverde. Daar hebben we een energizer gebruikt om hen wakker te maken.”

Een energizer? Vertel!

Eline: “We deden de ’sterke punten’-jogging. Dat is een Happy Snack waarbij iedereen in een kring gaat staan en ter plekke begint te joggen. Om de beurt zeggen de leerlingen: ’Hallo, ik ben... en ik ben goed in...’. Ondertussen nemen ze een powerpositie in. Wie de sterkte van een klasgenoot bij zichzelf herkent, zoals bijvoorbeeld goed kunnen luisteren, mag ook even stoppen met joggen en meedoen met de pose. Zo leer je elkaar kennen en benoem je je sterktes. Tegelijk ben je aan het lopen én word je wakker.”
Léa: “Sommigen voelden zich hierbij wel ongemakkelijk, vooral de oudere leerlingen. Zij vonden het cringy. (lacht) Maar het effect was er wel: na de oefening waren ze energieker. Naarmate ze je beter kennen, zullen ze ook sneller meegaan in dergelijke energizers. Bij een vreemde is dat minder evident.”

Hoe divers was de groep?

Eline: “Ik was zó verrast door die jongeren! Je verwacht dat leerlingen met dezelfde problematiek samen worden gezet, maar in één klas zat een jongere met een mentale achterstand, een Roemeens meisje dat de taal niet goed sprak en een kind uit Syrië dat veel snapte, maar heel verlegen was. De ene is goed in schrijven, de andere kan beter babbelen. Zelfs binnen één problematiek is er nog zoveel diversiteit onder de leerlingen. Dat maakt dat er niet alleen tijdens de lessen op maat moet worden gewerkt, maar ook tijdens een co-creatiesessie.”

Hoe gingen jullie om met die verschillen tussen de leerlingen? Hoe zorgde je ervoor dat elke stem werd gehoord?

Eline: “We werkten in kleine groepjes, waarbij twee à drie leerlingen over een vraag nadachten. Op die manier waren ze meer geneigd om hun mening te geven. Ook de zorgleraar was aanwezig. Die kon hen een zetje geven en hen op weg helpen. Maar we activeerden hen ook individueel, door hen eerst zelfstandig een vragenlijst te laten invullen.”
Léa: “Bovendien gaven we hen de mogelijkheid om hun ideeën op verschillende manieren te uiten, bijvoorbeeld door te schrijven, te tekenen of te praten.”

Was co-creatie nu echt een meerwaarde voor jullie project?

Eline: “De ideeën van de groep waren niet altijd even bruikbaar, maar de ervaring van in interactie te gaan met de doelgroep was wél heel nuttig. Op die manier kan je de groep echt voélen. Heel verrijkend. Tijdens de verdere ontwikkeling van het project grepen we ook altijd terug naar bepaalde gezichten: hoe zou dat in de klas werken voor Ismaël of Lina?”
Léa: “De meerwaarde was er niet enkel voor ons, maar ook voor de leerlingen zelf. Je kon uit hun reacties afleiden dat het thema iets met hen deed en dat zij zich gehoord voelden: 'Mogen we deze brief echt gaan afgeven?' Ze voelden zich belangrijk.”
Eline: “Ook de directie stond ervoor open en ze beloofden aan de slag te gaan met de brief. Dus ook op schoolniveau hadden de co-creatiesessies al een positieve impact.”

Wat was het spannendste moment?

Léa: “De eerste sessie. We waren geen van beiden bekend met de doelgroep, we waren erg nerveus na de input van de leerkrachten. We hadden geen idee van wat er ging komen en we waren op het ergste voorbereid.” (lacht)
Eline: “Een leerkracht had ons gewaarschuwd: ‘Niet schrikken als er iemand met slaande deuren vertrekt.’ (lacht)
Maar eigenlijk viel het keigoed mee. Het was heel fijn om te doen.”