Vlaamse voedselomgevingen zijn voor verbetering vatbaar

Op 74% van de oppervlakte in Vlaanderen zijn er meer ongezonde dan gezonde voedingsverkooppunten. Op 33,8% van die oppervlakte vind je zelfs geen enkel gezond verkooppunt. Uit wetenschappelijke literatuur blijkt dat bepaalde doelgroepen zoals kinderen, jongeren of mensen met een lage economische status hier gevoeliger aan zijn. En toch blijkt uit het onderzoek van Sciensano dat net in de buurten rond basis- en secundaire scholen, waar veel kinderen en jongeren aanwezig zijn, het aanbod van fastfood is gestegen met respectievelijk 21,2 en 24,5%. In Vlaanderen heeft bovendien 82,9% van de basisscholen en 90,9% van de secundaire scholen minstens één fastfoodzaak, take away of bezorgrestaurant binnen 1.000 meter wandelafstand van de schoolpoort.

Overal is vooruitgang mogelijk

Met de Preventiepeiling brachten we eerder al onder meer het voedingsaanbod in kaart binnen verschillende plekken waar we ons vaak bevinden (basis- en secundaire scholen, bedrijven, lokale dienstencentra, jeugdhulp, kinderopvang, ouderenzorg). De algemene conclusie? Overal valt nog vooruitgang te boeken om een gezonder en milieuverantwoord voedingsaanbod te installeren. De studie van Sciensano vult dit aan met onderzoek naar het voedingsaanbod en voedingsadvertenties in zowel de publieke ruimte als in ziekenhuizen, overheidsgebouwen, sportclubs, hogescholen en universiteiten.

’Ongezonde’ advertenties zijn alomtegenwoordig

De tendens is gelijklopend: we worden zo goed als overal waar we ons bevinden geconfronteerd en verleid met vooral ongezonde keuzes. En dit zowel in onze vrije tijd als wanneer we onderweg zijn, in het station, in zorginstellingen, op school of op onze werkplek.

Naast het feit dat de ongezonde hap nabij en alom oververtegenwoordigd is, worden we ook frequent verleid door advertenties in de publieke ruimte, zo blijkt uit het onderzoek. Gemiddeld werden er 21,8 straatadvertenties voor levensmiddelen gevonden rond basisscholen, 29,7 rond secundaire scholen en 47,8 rond campussen van hoger onderwijs. Merkte je die in de buurt van de school niet op? Dan is de kans groot dat je er wel mee in aanraking kwam in bushaltes of stations. Zo werd er in 50% van de onderzochte treinstations advertenties of marketing rond voeding gevonden, waarvan de helft (50,9%) voor ultrabewerkte voeding en 26,1% voor alcohol. In totaal werd er voor 253 drank- of voedingsproducten geadverteerd op 353 bezochte bushaltes. Van deze advertenties was 60,9% voor ultrabewerkte producten en 18,6% voor alcohol.

Maak van de gezonde keuze de meest evidente

De Wereld Gezondheidsorganisatie erkend eerder al onze veranderde voedselomgeving als één van de belangrijkste oorzaken van het huidige wereldwijde obesitasprobleem (WHO European Regional Obesity Report 2022. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2022). Samen met een tekort aan beweegmogelijkheden, spreekt men dan ook van obesogene omgevingen.

Een gezonde leefstijl in combinatie met een gezonde omgeving kan 40 tot 80% van de chronische aandoeningen voorkomen. Toch zetten we hier nog onvoldoende op in. In ons Memorandum Verkiezingen 2024 vatten we samen hoe beleidsmakers in de komende legislatuur een verschil kunnen maken en winst boeken op vlak van gezondheid. Eén van de aandachtspunten is: creëer een leef-, leer- en werkomgeving die van de gezonde keuze de meest evidente keuze maakt.

Samen naar een gezonde voedselomgeving

Gezond Leven pleit voor een gezondere en meer milieuverantwoorde voedselomgeving, zowel in de publieke ruimte als binnen organisaties als scholen, bedrijven en sportclubs. Voor veel van deze settings ontwikkelden we al ondersteunende materialen om in een gezond aanbod te voorzien (bv. richtlijnen voor een gezond en milieuverantwoord voedingsaanbod in bedrijven, zorginstellingen, scholen, sportclubs, … en nudgingmaterialen). Daarnaast pleiten we voor een beschikbaar en toegankelijke aanbod van gezonde voeding in verschillende organisaties en een strengere regulering rond marketing gericht naar kinderen en jongeren. We onderschrijven ook de noodzaak om een juridisch instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving in de stad te ontwikkelen, analoog aan het voorbeeld van Nederland.

De data van Sciensano in de praktijk

In ons Hap & Stap-project gebruikten we de gegevens uit het onderzoek van Sciensano al. Op basis van deze data over voedselmoerassen, kwetsbare buurten en walkability, selecteerden we kwetsbare buurten in Vlaanderen waar kan ingezet worden op een gezondere omgeving. Deze gegevens werden bovendien geïntegreerd in een vernieuwde tool, waarmee lokale besturen in 2025 op eenzelfde manier kwetsbare buurten m.b.t. de voedselomgeving, het sociaal-demografisch profiel en walkability zullen kunnen identificeren.

Betrek burgers bij het veranderen van hun omgeving

Naast deze objectieve analyse van de voedselomgeving vinden we het bij Gezond Leven ook belangrijk dat burgers gehoord worden over de manier waarop zij de voedselomgeving percipiëren.

In vier van de geïdentificeerde kwetsbare buurten gingen we in gesprek met burgers, lokale organisaties en medewerkers van het lokale bestuur. Doel? Luisteren hoe zij de voedselomgeving in hun buurt ervaren om samen tot mogelijke oplossingen te komen en de voedselomgeving aan te passen op een manier die gedragen wordt door de burgers. Voorbeelden van zo’n oplossingen zijn: het zichtbaarder maken van gezonde en milieuverantwoorde keuzes in handelszaken, inzetten op tapwaterpunten, mobiele marktkramen met een gezond aanbod, collectieve moestuin, automaat met gezond aanbod, …

Meer lezen over:

• het onderzoek van Sciensano: Naar gezonde en duurzame voedselomgevingen om voedingsgewoontes en -status te verbeteren in Vlaanderen | sciensano.be

• de Preventiepeiling van Gezond Leven: De Preventiepeiling | Gezond Leven

• het Hap & Stap-project van Gezond Leven: Hap & Stap: gezond eten en bewegen in de buurt | Gezond Leven

• onze adviezen rond marketing voor ongezonde voeding gericht naar jongeren: Kindermarketing | Gezond Leven