Omgaan met roken en vapen in het BuSO: zo doet leerkracht Lani het

“Onze leerlingen zijn zeer beïnvloedbaar en ze zitten ook in een milieu en een thuisomgeving waar veel gerookt en gevapet wordt”, zegt Lani, leerkracht in zowel de jongste als de oudste groep van het bijzonder secundair onderwijs. “Ze zijn extra kwetsbaar omdat hun ouders ook vaak – binnen – roken. De ouders zien er ook geen graten in om de sigaretten of vapes van hun kinderen te sponsoren. Bovendien heeft deze groep jongeren ook een lage weerbaarheid: ze kunnen moeilijk ‘nee’ zeggen. Als iemand hen vraagt om eens een e-sigaret te proberen, zullen ze dat in de meeste gevallen gewoon doen.”

Roken onder sociale druk

Dat sociale aspect is in het buitengewoon onderwijs een moeilijke. “Meestal is er in zo’n vriendengroepje maar één roker en dan kan je zeggen: jij moet altijd in je eentje buiten gaan roken, da’s toch niet plezant. Maar bij ons is het omgekeerd: er staan er altijd meer te roken dan niet. Ik vermoed zelfs dat ze soms worden uitgesloten als ze niet roken. Er zijn zeker jongeren gestart onder de sociale druk van anderen.”

Volgens Lani is het probleem ook alleen maar groter geworden door de komst van de vape. “Elke roker die we op school hebben, vapet ook”, weet ze. “De anderen vapen alleen, maar enorm veel leerlingen doen dit. En hoe ouder ze worden, hoe meer ze roken en vapen. Uiteraard ook stiekem op school. Wat nog veel gemakkelijker is met zo’n vape omdat je dat haast niet ruikt. Ik zou dat echt willen verbannen als ik kon. Het ziet er ook veel te leuk uit, met al die lichtjes, kleurtjes en smaakjes.”

Veel misverstanden

Tot nader order is vapen echter niet verboden, ook niet voor jongeren. Ouders en leerkrachten moeten er dus mee zien om te gaan. En dat is niet altijd gemakkelijk. “Er bestaan veel misverstanden over bij de jeugd”, zegt Lani. “Zoals dat vapen niet schadelijk zou zijn. En dat het niet duur is. Dat klopt als je het vergelijkt met tabak, maar onze leerlingen spenderen er toch al gauw 50 à 60 euro per week aan. Da’s toch een hele hap uit hun budget. Ik vind het belangrijk om daarover te spreken in de klas. Maar niet op een veroordelende manier, want dan bestaat de kans dat je net het tegenovergestelde effect bereikt.”

Bordspel over roken

In Groenlaar zit het thema roken/vapen verweven in de leerstof en de lespakketten: elk jaar werken ze er rond een gezondheidsaspect. Bij de oudste groepen gaat het dan bijvoorbeeld over verslavingen. “Het is heel fijn dat de bestaande materialen van Bullshit Free Generation nu ook aangepast zijn aan het bijzonder secundair onderwijs”, vindt Lani. “Want voordien vonden onze leerlingen ze of te kinderachtig of te moeilijk. Maar nu waren het hele leuke lessen. Vooral het bordspel over roken viel in de smaak. Daarin zaten bijvoorbeeld stellingen om te bespreken, zoals bijvoorbeeld ‘iedereen rookt wel eens’ of ‘als roken zo slecht zou zijn, zou de overheid het wel verbieden’.

Maar ook rollenspellen en doe-opdrachten, zoals ‘teken een woord dat verband houdt met vapen en laat de anderen het woord raden’. Op die manier gaan jongeren kritisch nadenken, spelen we in op de sociale norm rond roken en worden hun sociale vaardigheden versterkt. Nadat we de materialen van Gezond Leven hebben gebruikt, is er zelfs één leerling gestopt met vapen. En ook dat bespreken we dan in de klas: hoe lukt het, heeft hij het soms moeilijk? Sommige klasgenoten reageren dan heel steunend, anderen vinden het allemaal maar flauw.”

Erover praten = deel van de oplossing

“Je kan nooit iedereen bereiken”, gaat Lani verder. “Maar erover praten op school en er bewust mee bezig zijn, kan al een deel van de oplossing zijn. Als leerkracht moet je ook het goede voorbeeld geven en best zelf niet roken. Speel open kaart, maar ga hen zeker niet veroordelen. Ik heb het vooral over de gevolgen op korte termijn: roken is slecht voor je tanden, het stinkt, … En als ik hoor dat ze buiten adem zijn als ze de trappen oplopen, zal ik hen erop wijzen dat roken je longinhoud verkleint. Ook het financiële plaatje halen we vaak aan, door hen een huishoudbudget te laten opstellen bijvoorbeeld. Of een online calculator te gebruiken die aangeeft hoeveel hun rookgedrag hen precies kost. We tonen hen ook onlineplaatjes van ons lichaam waar dan pijltjes bijstaan met de gevolgen van roken voor elk orgaan. Als de jongens dan horen dat roken kan leiden tot erectiestoornissen, zie je ze wel schrikken. Ook de app die toont hoe je gezicht verandert als je jarenlang rookt, had zo’n schokeffect. Zoiets heeft veel meer impact dan als je droogweg voorleest hoe slecht roken is. Maar zelfs zo’n schokeffect zorgt er niet voor dat ze van de ene op de andere dag stoppen. Ze zullen misschien wel een paar dagen iets minder roken. Maar de week nadien zijn ze dat weer vergeten. Ook de gevolgen op lange termijn interesseren hen niet. Ze hebben immers allemaal wel een opa die heel zijn leven heeft gerookt en toch nooit kanker heeft gekregen”

Wil je net als leerkracht Lani aan de slag met de aangepaste lesmaterialen van
Bullshit Free Generation?