Eten jouw tafelgenoten gezond? Dan is de kans groot dat jij dat ook doet.
Hoera, een verjaardagsfeest. Iedereen dromt samen om de jarige, en daar komt … de taart. Natuurlijk. En ook al had jij je voorgenomen om gezonder te eten, toch neem je een stukje aan. Want iedereen smult lustig mee. Dan kun jij toch niet weigeren? Herkenbaar? Logisch, want ook de mensen rondom ons spelen – onbewust – een rol in ons eetgedrag.
Je sociale omgeving beïnvloedt je eetgedrag op drie manieren: sociale facilitatie, modeling en impression management. Bij sociale facilitatie en modeling pas je de soort en hoeveelheid voedsel die je eet aan je gezelschap aan. Bij impression management wil je indruk maken op je tafelgenoten door een bepaald voedseltype (gezond of ongezond) te eten.
Sociale facilitatie: hoe meer zielen, hoe meer vr... eten!
Wanneer je een grotere groep rond de tafel verzamelt voor een speciale gelegenheid – zoals een verjaardags- of kerstfeest – kan het sociale facilitatie-effect ontstaan. Dat houdt in dat je meer eet in het gezelschap van anderen dan alleen of met je gezin. De Castro, grondlegger van deze theorie, ondervond zelfs dat mensen gemiddeld 44 procent meer eten wanneer ze door anderen zijn omringd. En hoe meer mensen mee-eten, hoe hoger dit percentage. Maar waarom doen we dat? Er zijn twee plausibele verklaringen.
- De eerste stelt dat we meer eten omdat we ook langer worden blootgesteld aan voedsel. In een aangename en gezellige sfeer neem je nu eenmaal meer tijd om te eten.
- De tweede mogelijkheid is dat je minder aan zelfmonitoring doet en dus niet zo strikt registreert hoeveel je eet. Tijdens een feest is er best veel afleiding door vrienden en familie. Daardoor ben je minder alert voor je verzadigingsgevoel.
Modeling, of hoe je elkaar imiteert aan tafel
Bij modeling stem je jouw eetgedrag niet af op een groep, maar op dat van je tafelgenoot. Eet hij meer of net minder? Dan doe jij dat ook. Net zoals je een gezondere of ongezondere keuze maakt als je tafelgenoot daarvoor de toon zet.
Bepaalde factoren versterken het modeling-effect nog. Ben je van hetzelfde geslacht? Weeg je ongeveer evenveel? Of behoor je tot dezelfde sociale groep? Dan kopieer je sneller het eetgedrag van de ander. Ook dat is waarschijnlijk een onbewuste vorm van imitatie.
Uit experimenteel onderzoek blijkt dat vrouwen de neiging hebben om de vork naar hun mond te brengen op het moment dat hun tafelgenoot dat ook doet. Dit kopieergedrag is drie keer zo sterk bij het begin van de maaltijd als op het einde. Mannen zijn daartoe minder snel geneigd.
Eten: een vorm van pochen? Impression management
Eet jij ‘anders’ dan anders om een goede indruk na te laten bij je tafelgenoten? Dan valt dat onder impression management. Je doet dat sneller bij iemand die je nog niet kent – zoals een toekomstige werkgever of potentiële partner – omdat je het belangrijk vindt om goed over te komen. Vrouwen eten bijvoorbeeld meestal minder in het gezelschap van een nieuwe tafelgenoot, omdat veel eten wordt geassocieerd met een gebrek aan zelfcontrole.
Maar ook wie ‘te weinig’ eet, wordt vaak als onaardig en ongezellig aanzien. Daarom kiezen mensen soms, mee met de groep, voor meer of ongezonde voeding. Vaak wordt er ook van uitgegaan dat het mannelijk is om rood vlees te eten en dat vegetariër zijn iets typisch vrouwelijks is – net als perziken en chocolade eten.
Maar of mensen echt hun best doen om aan zo’n consumptiestereotypes te voldoen om indruk te maken, is nog onvoldoende onderzocht. De drie vormen van sociale beïnvloeding werken in realiteit eerder kruisbestuivend dan naast elkaar. Vooral tussen sociale facilitatie en modeling bestaat er vaak wisselwerking. Dan treedt er bijvoorbeeld sociale facilitatie op wanneer je je tafelgenoten meer ziet eten (modeling). Of omgekeerd: zie je ze minder eten? Dan ga jij ook net minder eten. En verdwijnt het sociale facilitatie-effect dus. Meer onderzoek hiernaar is zeker welkom.
Sociale invloed positief inzetten
Je sociale omgeving beïnvloedt je eetgedrag. Dat komt doordat je jouw gedrag (onbewust) wilt aanpassen aan de groeps- of sociale norm. Die groepsinvloed is niet per se slecht. Want wie het slim aanpakt, buigt dit om naar een stimulans om gezonder te eten.
Zo zwem jij tegen de stroom in
Ga je uiteten en neemt iedereen steak met frietjes? Dan voel jij je wat onzeker over je salade. Logisch ook: we zijn geneigd om het voorbeeld van de groep te volgen. Tegen de rest van de groep ingaan, is gemakkelijker als je de mensen in het gezelschap goed kent.
Je bent veel minder bezig met impression management: de indruk die anderen van jou hebben. En durft daardoor tegen de stroom in te zwemmen. Ga dus tóch voor je slaatje. Dan is de kans groot dat de rest van de groep jouw voorbeeld volgt en ook kiest voor een gezonder alternatief (modeling).
Zet je omgeving aan het werk
Vertel je omgeving dat je gezonder wilt leven. Breng hen op de hoogte van je nieuwe eetgewoontes en waarom je die op die manier aanpakt. Zo krijg je meer begrip en inspireer je mensen om mee te doen. Krijg je vrienden over de vloer? Zet dan eens snoeptomaatjes of ongezouten noten op tafel. Zo heeft iedereen iets om te knabbelen, zonder dat jij een zak chips hoeft open te trekken. Zo vang je het sociale facilitatie-effect – meer eten als je in gezelschap bent – netjes op.
