“Door samen te koken, brengen we gezonde voeding ook tot bij mensen in armoede”

Een moestuin, een sociale kruidenier, kookworkshops en drie keer per week een aanbod van warme maaltijden voor zij die het financieel moeilijk hebben: voeding brengt mensen bij elkaar in De Knoop in Ninove. “Het is een win-win", zegt coördinator Licorice Leroy. “Iedereen heeft recht op een lekkere, gezonde en milieuverantwoorde maaltijd. Dat willen we in de kijker zetten bij beleidsmakers, zodat er structurele veranderingen ontstaan. Maar in de eerste plaats organiseren we de maaltijden zodat mensen elkaar kunnen ontmoeten.” Eén van deze mensen is Filip, die zelf ook ooit beroep deed op de sociale kruidenier. Ondertussen gaat het een stuk beter met hem, maar naar De Knoop komt hij nog steeds, zij het dit keer als vrijwilliger. “Op die manier wil ik alle mensen daar bedanken voor hun hulp, want zonder hen was het niet zo goed met mij afgelopen. Door hier als vrijwilliger te werken, geef ik hen iets terug”, zegt hij. Filip is ook één van de trouwe deelnemers aan ‘De ovenschotel’, de kookworkshops die groepswerker Astrid Janssens in De Knoop geeft.

“We hebben een sociale kruidenier waar mensen die daar recht op hebben één keer per week heel goedkoop boodschappen kunnen gaan doen. Een deel van het aanbod bestaat uit winkeloverschotten, maar we bieden ook groenten uit de moestuin aan”, zegt Astrid. “Wat overblijft, komt naar hier en dan kijken wij wat we nog kunnen bewerken en in de diepvries bewaren, zodat het niet moet worden weggegooid. Vanuit die optiek zijn we begonnen met ‘De ovenschotel’.”

Wat houdt je kookworkshop precies in?

Astrid: “Eén keer per maand komen mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie hier samen om te koken met de overschotten. De eerste keer krijgen ze van ons een gratis Pyrex schotel. Die kunnen ze dan elke keer opnieuw meebrengen. Tijdens de kooksessies vullen we die schotel en nemen ze het gerecht mee naar huis, waar ze het alleen nog moeten afbakken. Het recept krijgen ze ook altijd mee. Het idee erachter is: hoe zet je met het weinige dat je hebt toch een uitgebalanceerde maaltijd op tafel?”

Met welke ingrediënten koken jullie zoal?

Astrid: “Met de feestdagen waren er bijvoorbeeld heel veel champignons over in de sociale kruidenier. Dan kijken we wat we daarmee aankunnen. Of we hebben ooit eens een hele kar pompoenen gekregen. Daar hebben we een ovenschotel met feta en rucola van gemaakt. Rucola is zoiets wat vaak blijft liggen bij de sociale kruidenier: mensen kennen het niet en nemen het dus ook niet gemakkelijk mee.”

Filip: “Dankzij Astrid heb ik nieuwe groenten ontdekt en ermee leren koken. Knolselder bijvoorbeeld. Daar zou ik in de winkel zo aan voorbij lopen. Of courgette. Ik had daar nog nooit mee gekookt en durfde het dan ook niet te kopen. Want als het dan mislukt, moet ik het weggooien. Maar hier krijg ik de kans om dat eens te proeven.”

Astrid: “De courgetten hebben we gebruikt om een picknick te maken toen we samen gingen fietsen. We hebben ze met een dunschiller in slierten gesneden en daarmee wraps gemaakt.”

Filip: “En ik maar denken: wat doet die nu? (lacht) Maar het was zo lekker dat ik het thuis nog eens heb klaargemaakt. Mijn dochter wilde op een bepaald moment ook alleen maar vegetarisch eten, maar ik had geen idee hoe ik dat moest aanpakken. Ook dat heb ik hier geleerd. Ik ben er echt fier op dat ik dat nu allemaal kan. Ik maak zelfs foto’s van mijn gerechten.”

Waar halen jullie de recepten?

Astrid: “Ik bedenk die zelf. Maar in de toekomst ga ik ook de Zeker Gezond-app eens gebruiken. En ook al is de workshop maar één keer per maand, toch pikken de deelnemers altijd wel een trucje op. Welke ingrediënten samen passen bijvoorbeeld. Of hoe je met een saus of kruiden een heel andere smaak aan een gerecht geeft. Zo hebben we knolselderblokjes eens gecombineerd met tomatensaus en dat viel erg in de smaak.”

Wat vind jij zo fijn aan deze kooksessies, Filip?

Filip: “Dat de ovenschotel niet zomaar voor ons wordt klaargemaakt, maar dat we echt zélf aan de slag kunnen. We zien de groenten en maken ze zelf schoon, waardoor we ze achteraf ook gemakkelijker herkennen in de winkel.”

Astrid: “Maar dat geldt eigenlijk voor iedereen. Weinig mensen zijn geneigd om te koken met iets wat ze niet kennen. Daarvoor hoef je niet in een maatschappelijk kwetsbare situatie te zitten.”

Kook je nu thuis ook elke dag gezond?

Filip: “Ik probeer dat. Maar ik moet eerlijk zegen: op momenten dat het wat moeilijker gaat in mijn hoofd, heb ik niet zoveel zin om te koken. Maar als ik dan in De Knoop kom, trekken ze mij weer op gang. Het sociaal contact dat ik hier heb, doet ook altijd veel deugd. Het brengt bovendien structuur in mijn dagen. Nu heb ik een plek waar ik naartoe kan.”

Koken jullie ook seizoensgebonden?

Astrid: “We proberen in de sociale kruidenier seizoensgebonden groenten aan te bieden, maar dat is een hele moeilijke. Mensen willen immers het hele jaar door sla, komkommer en tomaten kunnen kopen. Als we dan eens overschakelen op pakweg knolselder, dan blijft dat gewoon liggen. Daarom zetten we in het winkeltje nu af en toe ook klaargemaakte soep of een spread, met het recept erbij. Zo proberen we onbekende groenten ook daar toegankelijker te maken.”

En werkt dat ook?

Astrid: “Ja, maar niet altijd. Het is soms een beetje zoeken, want er zijn wel wat factoren waar je rekening mee moet houden. De ramadan bijvoorbeeld. Of het feit dat sommige culturen, zoals de Oekraïense vluchtelingen die bij ons komen, het niet gewend zijn om ’s middags uitgebreid te eten. En omdat wij die gerechtjes enkel aanbieden tijdens de openingsuren van de kruidenier, zijn ze niet geneigd om dan te proeven. We weten in elk geval dat we altijd eenvoudige gerechten moeten aanbieden, met ingrediënten die iedereen in huis heeft en waarvoor je geen specifieke kruiden nodig hebt.”

En de kookworkshops? Bereiken jullie daar mensen uit andere culturen mee?

Astrid: “Ja, omdat ze de ovenschotels naar hun eigen smaak kunnen aapassen. Ze bevatten sowieso alleen maar groenten. Al de rest, zoals vlees of kaas, kunnen ze apart toevoegen als ze willen. We wisselen ook af tussen pasta, rijst en aardappelen. Of tortilla’s. En soms komt er ook initiatief vanuit de deelnemers zelf en bieden ze aan om bijvoorbeeld eens couscous te komen maken.”

Hoe wordt jullie project gefinancierd?

Astrid: “Onze vaste werking wordt gesubsidieerd door Vlaanderen en het CAW. Voor de personeelskosten van de moestuin krijgen we subsidies van Stad Ninove, maar we verzamelen ook onze eigen financiële middelen, door bijvoorbeeld een straatfeest te organiseren. Voor ‘De ovenschotel’ gebruik ik de overschotten van de sociale kruidenier die in onze diepvries steken. En die vul ik aan met versere dingen uit de kruidenier of uit de sociale moestuin. We koken dus echt met voedseloverschotten, waardoor we dit gratis kunnen aanbieden. Maar wie ’s middags bij ons komt eten, betaalt daar wel voor: 2 euro voor een middagmaal en een halve euro voor soep. Je moet ook een sociaal tarief of een kansenpas hebben.”

Vind je de maaltijden hier betaalbaar, Filip?

Filip: “Met mijn leefloon lukt dat, ja. Maar ik doe ook mee aan ‘Aan tafel in 1-2-3 euro’, een project van Colruyt waarbij je om de 2 weken een receptenboekje in de bus krijgt, met telkens 6 gemakkelijke recepten en het bijhorende boodschappenlijstje. Elk recept kost maximaal 1, 2 of 3 euro per portie. Daar zitten ook vaak dingen bij die ik nog nooit heb gebruikt. En dan probeer ik dat eens en meestal is dat superlekker.”

Komen mensen makkelijk naar hier?

Astrid: “Er is een drempel. Mensen in armoede hebben nu eenmaal een zware rugzak. De verplaatsing naar hier kan zo’n drempel zijn. Er komen mensen vanuit de deelgemeenten langs, maar het openbaar vervoer kost natuurlijk ook geld.”

Hoe vinden mensen jullie?

Astrid: “Sommigen worden doorverwezen via Ligo, het Centrum voor Basiseducatie. Soms komen mensen via de sociale kruidenier naar hier. Of via het Sociaal Huis. Zo’n lokale samenwerkingen werken heel goed en willen we in de toekomst graag nog verder uitbreiden.”