Meer info over deze techniek

Imitatie op basis van observatie van het model (iemand die op jou lijkt of waar je naar opkijkt of waarmee je jezelf vergelijkt), is de kern van de techniek modeling. Mensen leren door gedrag van anderen te observeren. Door die observatie gaan ze het gedrag imiteren en zo ook de (positieve) gevolgen van dat gedrag ervaren. Dit stamt uit de Sociaal Cognitieve Theorie van Bandura, die voortbouwt op de operante conditionering. Daarnaast spelen spiegelneuronen, die in de frontale kwab van onze hersenen zitten, mogelijks ook een rol in het imiteren van gedrag. Deze spiegelneuronen schieten bijvoorbeeld in actie wanneer je iemand ziet geeuwen en jij zelf ook begint te geeuwen.

Modeling gebeurt niet zomaar. Het leerproces achter deze techniek heeft volgende kenmerken:

  1. aandacht: we observeren zorgvuldig hoe de rolmodellen het gewenste gedrag uitvoeren. Daarbij kijk je aandachtig naar de stappen, acties en attitudes van de rolmodellen;
  2. retentie: de observeerder moet het gedrag van het rolmodel kunnen onthouden. Soms wordt dat gedrag niet meteen geïmiteerd. Het is dus van belang dat de observeerder dit kan onthouden voor later;
  3. reproduceren: na het observeren proberen individuen het voorbeeldgedrag zelf uit. Ze moeten de capaciteiten hebben om het gedrag fysiek of mentaal te kunnen nabootsen. Bv. een 85-jarige die moeite heeft met stappen en evenwicht bewaren zal misschien met veel plezier kijken naar een dansprogramma, maar zal dit zelf niet meer uitvoeren of imiteren, gezien de beperkingen;
  4. beloning: het succesvol uitvoeren van het gewenste gedrag wordt vaak beloond of positief versterkt, wat de motivatie verhoogt om het gedrag voort te zetten.

    Vergelijkbare technieken

    Mass media role modeling: focust op een rolmodel dat via massamedia met het gewenste gedrag in beeld komt. (techniekenfiche binnenkort beschikbaar)

    Hoe pas je deze techniek toe?

    Een (rol)model kiezen voor je campagne of doel, hoe begin je daaraan?

    Eerst en vooral is het belangrijk om je doelgroep goed te kennen, de identificatie met het rolmodel is van cruciaal belang:

    • Welke kenmerken zijn specifiek voor deze doelgroep? Denk daarbij aan zaken zoals de cultuur, geloofsovertuiging, socio-economische status, fysieke kenmerken, leeftijd, hobby’s of bezigheden, klaar voor actie of nog twijfels over het nieuwe gedrag, ...
    • Welke kenmerken zijn belangrijk i.k.v. het gedrag dat je wil helpen veranderen? Wat zijn de drempels en wat de hefbomen? Om hierin meer inzicht te krijgen, kan je het Gedragswiel gebruiken. Zo kan je hierop inspelen door bijvoorbeeld een (rol)model te gebruiken dat ook op bepaalde problemen is gebotst die herkenbaar zijn voor de doelgroep (bv. iemand die niet veel geld heeft en dit ziet als een beperking van de mogelijkheden om meer te bewegen omdat sporten te duur is – daarvoor kies je een (rol)model dat in een gelijkaardige financiële situatie zit/zat en dit toch probeert te doen binnen de mogelijkheden).
    • Voor kinderen en jongeren kan het rolmodel misschien ook anders zijn. Voor heel wat jongere kinderen kunnen ouders, verzorgers of leerkrachten een rolmodel zijn. Bij iets oudere kinderen en jongeren zien we dat peers ook heel belangrijk worden. Ga dus goed na wie het beste (rol)model is voor het gedrag dat je wil aanpassen en toets waar mogelijk af bij de doelgroep zelf.
    • Verder gaan we ook sneller iemand die nauw aansluit bij onze interesses en die ons boeit, sneller imiteren (bv. bekende mediafiguren, influencers, sporters, acteurs, …). Ga dus goed na wat de interesses van je doelgroep zijn en of je daarop kan inspelen.

    Het is ook goed om een rolmodel in te schakelen dat recent nog moeite had met het niet-gewenste gedrag, of waarbij het een proces van vallen en opstaan was (coping model) i.p.v. iemand die al heel lang het gewenste gedrag stelt (mastery model). Het kan ook helpen dat het rolmodel positief bekrachtigd wordt tijdens het uitvoeren van het gedrag.

    Het voordeel van modeling is dat het op verschillende manieren kan gebruikt worden. Bij een één-op-één situatie kan je het model beter afstemmen op persoonlijke kenmerken of voorkeuren. Een kind zal bijvoorbeeld snel gedrag overnemen van diens ouders. In groep is het van belang om één of meerdere modellen te kiezen die het grootste deel van je doelgroep aanspreken. Maak hierin duidelijke keuzes als je je doelgroep afbakent. Bevraag je doelgroep en onderzoek wat zij belangrijk vinden. Hoe meer je hen betrekt, hoe groter de kans dat ze zich aangesproken voelen.

    Deze techniek kan zowel online als fysiek worden gebruikt. Via online getuigenissen (bv. iemand die getuigt over hoe het is om te stoppen met gokken), filmpjes van iemand die het gedrag uitvoert (bv. een vaccin tegen COVID-19 laten zetten), of uitdagingen die worden uitgevoerd (bv. deelnemen aan de Roze Mars). Het is ook belangrijk dat degene die het gedrag moet leren het rolmodel ook fysiek kan observeren. Wil je bijvoorbeeld mensen met een beperking enthousiasmeren om meer te sporten? Organiseer een event met G-sport en nodig mensen uit met diverse beperkingen zodat ze kunnen zien en ervaren wat het rolmodel en de deelnemers allemaal kunnen.

    Inspirerende voorbeelden

    Expeditie Geluk - editie 2023: in space

    Expeditie Geluk

    Tijdens Expeditie Geluk (Vlaams Instituut Gezond Leven) duiken leerlingen uit het lager onderwijs met hun klas in een virtuele (ruimte)wereld. Samen gaan ze op zoek naar toffe, laagdrempelige en verbindende klasopdrachten die hun mentaal welbevinden, oftewel ‘geluk’, versterken. De opdrachten worden gegeven en voorgetoond door echte rolmodellen voor kinderen van deze leeftijd: TikTokkers Timon, Elias en Steffi, #LikeMe-ster Sali en Ketnet-wrappers Héritier en Thomas.

    Lekkerbekjes

    Lekkerbekjes

    Het Vlaams Instituut Gezond Leven ontwikkelde met Lekkerbekjes een ervarings- en belevingsgericht spel voor kinderen vanaf 7 jaar. De spelers vullen om ter snelst hun scorebord met smul- en beweegtokens. Die verdienen ze door opdrachten die proeven en bewegen combineren, uit te voeren.

    Ouders, broers, zussen en speelkameraadjes kunnen het goede voorbeeld geven door samen hapjes te proeven en bewegingsactiviteiten uit te voeren.

    Jonge verkeersambassadeurs

    In het begin van het schooljaar 2022-2023 kregen alle Brugse scholen van het gewone basisonderwijs de kans om uit elk van hun zesde leerjaren maximum twee leerlingen te kiezen die verkeersambassadeurs van de stad konden worden. Deze Brugse verkeersambassadeurs engageren zich met de steun van de stad en de lokale politie om een schooljaar lang een rolmodel te zijn voor de andere leerlingen in het verkeer.

    Groot gelijk dat je nuchter rijdt

    De Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV) lanceerde in 2023 een nieuwe campagne tegen rijden onder invloed van alcohol en andere drugs. Nog al te vaak worden chauffeurs door hun omgeving verleid om tóch iets te drinken, ook als ze dat niet van plan waren.
    In de filmpjes kijk je mee vanuit het standpunt van de chauffeur en word je getrakteerd op non-alcoholische drankjes door een vriend/-in. Ze brengen acteurs in beeld die graag eens iets drinken en die behoren tot de leeftijdscategorie van de doelgroep waarbij ze de bevraging deden (18-35 jarigen).

    LeverStijl

    Leverstijl eiland

    LeverStijl is een langlopende leefstijlcampagne met de focus op de lever, leververvetting en gedragsverandering. De campagne LeverStijl informeert, inspireert en beweegt mensen om het tij te keren voordat het te laat is. De campagne karakteriseert zich door een laagdrempelige benadering. Via het online platform kunnen mensen beginnen met het zetten van kleine stappen die een groot verschil kunnen maken voor hun gezondheid, lever en leven. Bekende Nederlanders en gezondheidsprofessionals, zoals artsen en leefstijltrainers, brengen de boodschap in verschillende filmpjes. Maar ook onbekenden vertellen eerlijk over hoe zij worstelen met bepaalde problemen of hoe ze dingen aanpakken. Deze filmpjes kunnen motiverend zijn voor mensen in een gelijkaardige situatie.

    Referenties

    • Kelder, S. H., Hoelscher, D., & Perry, C. L. (2015). How individuals, environments, and health behaviors interact. Health behavior: Theory, research, and practice, 159, 144-149.
    • McAlister, A. L., Perry, C. L., & Parcel, G. S. (2008). How individuals, environments, and health behaviors interact. Health Behavior, 169, 169-188

    Auteur: Eva Decock (Vlaams Instituut Gezond Leven vzw) met medewerking van de werkgroep gedragsinzichten.

    Sociaal-culturele context
    Sociale normen
    Sociale invloeden: steun of druk
    Psychosociale competenties
    Gedragsregulatie
    Reflectieve drijfveren
    Eigen-effectiviteit
    Attitudes
    Sociale rol en identiteit
    Interactieve vaardigheden
    Coping vaardigheden