Leerlingenbevraging VAD: hoe roken en vapen meer ontmoedigen?
Eerst het goede nieuws: de cijfers voor tabaksgebruik bij jongeren dalen. En minder jongeren steken ooit een sigaret op. Voor het eerst sinds de start van deze bevraging is er in de oudste leeftijdsgroep (17-18 jaar) een meerderheid die nooit gerookt heeft. Ook het aantal regelmatige rokers (5%) ligt anno 2018 bijna drie keer lager dan 10 jaar geleden (14%). En tot slot is de beginleeftijd voor tabaksgebruik sinds het schooljaar 2010-2011 met één jaar opgeschoven: van 14 naar 15 jaar vandaag. Positieve ontwikkelingen, maar er is ook minder goed nieuws.
TSO en BSO: prioritaire doelgroepen
Te veel jongeren blijven experimenteren met tabak, en die cijfers dalen minder snel. De cijfers voor het laatstejaarsgebruik blijven hoog: bij de algemene groep van jongeren rookte 18%, bij de 15-16-jarigen en 17-18-jarigen is het respectievelijk 24% en 37%.
Ten tweede blijven ook de cijfers van het laatstejaarsgebruik in het TSO en BSO relatief hoog, telkens 30% (in vergelijking met 19% in het ASO). Hoewel er daar ook goed nieuws is: jongeren in het beroepsonderwijs doen het alsmaar beter de voorbije jaren. Het aandeel laatstejaarsrokers zakt het meest in het BSO en in de B-stroom (ook voor regelmatig en dagelijks roken trouwens). Maar: in het technisch secundair onderwijs stagneert de daling. Op deze jongeren uit TSO en BSO moeten we extra blijven inzetten. De BSO-leerlingen doen een inhaalbeweging, maar blijven wel nog steeds, samen met de TSO-leerlingen, de prioritaire doelgroep voor tabakspreventie en rookstop.
De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst een sigaret roken is 15 jaar. Maar een substantiële meerderheid van de minderjarigen rookt pas later: 46% was 16 jaar of ouder. Voor +16-jarigen was het ten tijde van deze bevraging (schooljaar 17-18) nog mogelijk om zelf sigaretten te kopen, maar met het optrekken van de leeftijdsgrens van 16 naar 18 jaar (op 1 november 2019) komt daar hopelijk verandering in. Hopelijk, want ook in 2018 geeft 2 op de 5 van de -16-jarigen aan gemakkelijk aan tabak te kunnen geraken (bij de +16-jarigen - nog steeds minderjarig! - is het 4 op de 5). We zijn benieuwd welke invloed de wetswijziging op de toekomstige cijfers zal hebben.
E-sigaret nu ook in bevraging
Voor het eerst werd ook de e-sigaret meegenomen in de bevraging. 23% van de jongeren gebruikte ooit al een e-sigaret. Bij de hogere leeftijdsgroepen zijn het er meer: 27% van de 15-16-jarigen, 27% en 35,5% van de 17-18-jarigen. Bij de 12-14-jarigen gaat het over 10,6%, een hoger cijfer dan voor ooitgebruik van tabak (6,3%). Maar we moeten ook naar de andere categorieën van gebruik kijken: in het laatste jaar en de laatste maand is het gebruik van de e-sigaret door deze jonge leeftijdsgroep zeer laag, net als hun occasionele, regelmatige en dagelijkse gebruik.
De gemiddelde leeftijd waarop voor het eerst een e-sigaret gebruikt wordt, is 16,1 jaar. Van hen die het afgelopen jaar een e-sigaret gebruikten (17%), is de meerderheid (11%) er ondertussen mee gestopt. Er zijn ook weinig occasionele, regelmatige en dagelijkse gebruikers (respectievelijk 3,7%, 2,1% en 0,7%). Kijken we naar de verschillende leeftijdscategorieën, dan zien we dat ongeveer de helft van de ooitgebruikers ondertussen gestopt is. Van de groep die is blijven vapen doet een meerderheid in elke leeftijdsgroep het occasioneel, al komt bij de oudste leerlingen van 17-18 jaar het aandeel regelmatige gebruikers (4,1%) in de buurt van het cijfer van de occasionele gebruikers (5%).
Een kleine meerderheid van degenen die de e-sigaret de voorbije maand gebruikte, doet het zonder nicotine (54,6%). Ruim 1 op de 5 gebruikt alleen e-sigaretten met nicotine en bijna een kwart gebruikt de twee. Bijna dubbel zoveel jongens als meisjes gebruiken e-sigaretten. Als we kijken naar de onderwijsvormen, dan zien we dat het ooitgebruik in de B-stroom dubbel zo hoog is als in de A-stroom. In het TSO en vooral BSO gebruiken leerlingen ook meer e-sigaretten dan in het ASO.
Broodnodig: maatregelen om sigaretten minder toegankelijk te maken voor jongeren
Als we de komende jaren cruciale vooruitgang willen boeken in het ontmoedigen van tabaksgebruik bij Vlaamse jongeren, dan moeten we een aantal macromaatregelen nemen. Want sigaretten blijven alomtegenwoordig in ons land.
Welke maatregelen?
- Tabak veel duurder maken;.
- Reclame voor tabak in de verkooppunten verbieden;
- Net als het zichtbaar presenteren en uitstallen van tabaksproducten in die verkooppunten;
- Het aantal verkooppunten ook beperken;
- En de verkoop van sigaretten aan -18-jarigen sterker controleren.
Die maatregelen hebben een groot effect op het rookgedrag van jongeren. Ze zijn nodig om ervoor te zorgen dat Vlaamse jongeren niet zo makkelijk meer aan sigaretten kunnen raken.
Ook zijn er campagnes op maat van jongeren nodig en meer tabakspreventie in de scholen. Gezond Leven gaat door met 'Bullshit Free Generation'.
Het e-sigaretgebruik bij minderjarigen - toch een risicogroep - moet natuurlijk goed gemonitord worden, maar hun huidige consumptie is geen reden tot paniek.
